Pomysł spotkania o architekturze sakralnej przyniósł „Tygodnik” w lutym 2020 roku, tuż przed pandemią. Opublikowano wówczas artykuł pt. „Przepis na sacrum” Marcina Chodunia. Tematem były reakcje na projekt nowego wnętrza kościoła dominikanów w Katowicach- kościoła Parafii Przemienienia Pańskiego przy ul. Sokolskiej.
„To już nie nasz kościół, Czy to sala gimnastyczna? Teatr? Chcemy czuć, że to jest kościół.” M.in. takie zdania wiernych przytoczył reporter „Tygodnika”. Ojciec Tomasz Golonka, przeor katowickich dominikanów i architekci argumentowali: Sobór Watykański II to nie pomyłka-przypomnijmy, że zmienił zasady organizacji przestrzeni w „Konstytucji o liturgii”. To nie tylko celebracja Eucharystii przez kapłana zwróconego w stronę wiernych, ołtarz bliżej wiernych . Religia nie może być obroną przed światem, przed jakimiś demonami. Ma być przestrzeń kościoła miejscem spotkania z Bogiem i z samym sobą.
Spotkanie z przeorem dominikanów O. Tomaszem Golonką wówczas, po katowickiej dyskusji nie mogło się odbyć ze względu na pandemię, dziś również, niestety,rozmawialiśmy bez Ojca Tomasza, który nie mógł przybyć do naszego klubu.
Temat powrócił po pandemii, gdy zwiedzaliśmy wystawę „Spotkanie. Niemczyk, Nowosielski” w Galerii Bielskiej, obrazującą współpracę architekta zwanego „śląskim Gaudim” i malarza ikon. W „Więzi” pojawiła się kolejna inspiracja do rozmowy o sztuce, architekturze i kościele- artykuł Sebastiana Dudy o nowej estetyce chrześcijańskiej z pytaniem: „czy potrzebujemy nowego estetycznego otwarcia, aby chrześcijaństwo na Zachodzie nie stało się artefaktem przeszłości”?
Czy zmiana w architekturze sakralnej wedle zasady „mniej znaczy więcej” ( przypomnijmy, że sformułował ją architekt Mies van der Rohe) nie spotka się z zarzutem nadmiernej protestantyzacji ? Te pytania było punktem wyjścia dla Prof. Ewy Chojeckiej, historyczki sztuki, znawczyni architektury współczesnej i autorki książki „Silesia incognita. Architektura kościołów ewangelickich Górnego Śląska 1945-2017”. Spotkanie z prof. Ewą Chojecką odbyło się w bielskim klubie 26 kwietnia.
Wypowiedź Prof. Ewy Chojeckiej bogata w ilustracje inspiracji współczesnej architektury sakralnej- od Europy przez Stany Zjednoczone po Japonię pozwoliła nam zobaczyć świat wielości form i idei, które niesie kształt budowli kościołów, w tym także kościołów protestanckich, które nie są przestrzenią świętą- „tam się nie klęka, kościół nie jest sacrum”, mówiła nasza Gościni, „to miejsca tworzone przez zborowników jako miejsca spotkań zboru”.
Przywołano opracowanie prof. Cezarego Wąsa z Uniwersytetu Wrocławskiego, autora książki o wymownym tytule ”Antynomie współczesnej architektury sakralnej” ( Muzeum Architektury we Wrocławiu, Wrocław 2008), który podkreślał różnorodność form artystycznych i sprzeczności między tradycją a nowoczesnością, ze szczególnym uwzględnieniem upodobania do zwykłości i prostoty.
Prof. Chojeckiej zależało na rozmowie z uczestnikami spotkania, pojawiły się więc refleksje na temat „przyjaznego milczenia” w pustej przestrzeni ale i niemożności skupienia się bez nastrojowego wystroju tradycyjnej świątyni. Przypomniano rozbuchaną architekturę Sagrada Familia, przecież budowanej w czasie modernistycznej rewolucji, średniowieczny kościół w Starym Bielsku z obrazem św. Jerzego i zabrzański kościół św. Józefa z ceglaną elewacją nawiązującą do przemysłowego charakteru otoczenia. Zastanawiano się także nad funkcjami świątyń: czasem kościoły niosą przecież idee pozasakralne, a nawet polityczne ( wota dziękczynne za odzyskanie niepodległości- Kowno. Warszawa).
Ekspresja architektów i indywidualizm liczą się najbardziej- nie ma dziś norm w zakresie estetyki kościołów. Estetyczna wrażliwość wiernych nie zawsze pozwala artystom na wolność w kreowaniu architektury. To także pojawiło się w czasie rozmowy. Cenna jest jednak , w opinii uczestników rozmowy, wielogłosowość w przestrzeni katolickich świątyń ( obrazy, barwy, światło, witraże, dekoracje). A jednak, o ile nam wiadomo, O. Tomasz Golonka kontynuuje zmiany w dominikańskim kościele.
Fotoreportaż Karola Błaszkiewicza ze spotkania:
https://drive.google.com/drive/folders/1ysLCJUF6w_bl6lyjEY4lOBDG-BDNpT3T?usp=sharing_eip_m&invite=CJHhouEF&ts=644b837bOjciec Tomasz
